Złoto kojarzy się przede wszystkim z ciężkimi sztabkami, twardymi monetami czy trwałymi ozdobami biżuteryjnymi. Niewiele osób zdaje sobie przy tym sprawę, że czysty kruszec – złoto w pierwotnej postaci – jest bardzo miękki. Gdyby chcieć wykorzystać je w takiej, naturalnej formie – nie sprawdziłoby się ani jako materiał używany do wybijania monet, ani jako ozdobny surowiec stosowany w zakładach jubilerskich. Dlatego właśnie do złota dodaje się inne metale, których właściwości fizyczne znacząco zwiększają trwałość finalnych, złotych wyrobów.
To właśnie przez wzgląd na konieczność stosowania domieszek (i z uwagi na chęć określania „ilości złota w złocie”) wprowadzono charakterystyczne oznaczenia. Próby złota – bo o nich oczywiście mowa – to trwały sposób określenia zawartości złota w danym stopie. Zawartość ta wyrażana jest w promilach lub karatach. To od tej wielkości zależy wartość biżuterii czy monety. Innymi słowy – to od nominału próby zależy cena, którą zaoferuje nam (na przykład za monetę, pierścionek czy łańcuszek) jubiler czy złotnik prowadzący skup.
Pamiętać przy tym należy, że próbami oznacza się nie tylko złote, ale i – na przykład – srebrne wyroby. Dla łatwiejszego rozróżnienia wykorzystuje się symbol z wagą szalkową, w której zamknięty jest charakterystyczny dla danego stopu wizerunek. Próba złota określona jest zawsze przez głowę rycerza, srebro oznakowane jest z kolei głową kobiety, patyna – głową konia, a pallad – charakterystyczną głową psa.
Różne stopy określa się także przy użyciu różnych liczb. Każdy metal szlachetny ma inne obramowanie wagi. Dla jubilerów czy osób prowadzących skup złota najważniejsze (a dokładniej – najbardziej pewne) są oznaczenia państwowe, które dają najwyższą gwarancję, że dany wyrób został wykonany z niepodlegającego żadnym wątpliwościom stopu. Najbardziej wiarygodna jest więc próba złota wybita przez urząd probierczy.
Konkretną próbę probierczą określa jedna cyfra, od 1 do 6, gdzie:
- 1 to próba 960, która zawiera 96,0% czystego złota
- 2 to próba 750, która zawiera 75,0% czystego złota
- 3 to próba 585, która zawiera 58,5% czystego złota
- 4 to próba 500, która zawiera 50,0% czystego złota
- 5 to próba 375, która zawiera 37,5% czystego złota
- 6 to próba 333, która zawiera 33,3% czystego złota
Wszystkie inne oznaczenia widniejące na próbie należy sprawdzać i poddawać w wątpliwość. Najlepiej jest skorzystać z doświadczenia złotników, którzy próby złota badają przy użyciu cieczy probierczych.
Należy przy tym pamiętać, że określania próby złota (ale i do szacowania wagi kamieni) wykorzystuje się także miarę karata. Jeden karat to 1/24 czystego złota. Legendarne i najbardziej pożądane złoto 24-karatowe będzie więc cechowało się próbą 999 lub 999.9, a brązowawe i najmniej wartościowe złoto 8-karatowe – próbą 333.
- złoto 24-karatowe to próba 999 lub 999,9
- złoto 23-karatowe to próba 958
- złoto 22-karatowe to próba 916
- złoto 18-karatowe to próba 750
- złoto 14-karatowe to próba 585
- złoto 12-karatowe to próba 500
- złoto 10-karatowe to próba 417
- złoto 9-karatowe to próba 375
- złoto 8-karatowe to próba 333
Próba złota najczęściej spotykana w jubilerstwie to „czternastka”. Wyroby wykonane z takiego stopu określane są próbą „585”. Oznacza to, że w danym stopie jest 58,50% złota (na jeden gram stopu przypada 0,585 gram czystego złota).
Jednak nie tylko wartość „złota w złocie” odczytać można z próby nabitej na sztabce czy pierścionku. Obok promili czy karatów próba złota może zawierać informacje na temat urzędu probierczego odpowiedzialnego za dokonanie ocechowania (w przypadku wyrobów wytworzonych w Polsce – „B” oznaczać będzie Bydgoszcz, „W” Warszawę, a „V” – Wrocław etc.). Oprócz tego, próby złota mogą być źródłem wiedzy zawierającym oznaczenia roku czy imienniki producentów i twórców konkretnych produktów.